Γεφύρια στην Πιερία

Τέχνη και παραδόσεις: Το παράδειγμα του Λιτόχωρου – Ζ.Κανταρέλλης, ερευνητής

Τα πέτρινα γεφύρια της Πιερίας γεφυρώνουν μικρούς ποταμούς και ρεματιές. Είναι μονότοξα και έχουν μικρό σχετικά εσωτερικό άνοιγμα, λιγότερο από δέκα μέτρα. Τα υλικά κατασκευής προέρχονται από τις περιοχές που χτίστηκαν ενώ οι τεχνίτες είτε είναι άγνωστοι είτε έχουν έρθει από περιοχές της Ηπείρου, όπου υπήρχε η σχετική τεχνογνωσία. Στην αρχική τους μορφή δεν είχαν στηθαία και αρκάδες. Αποτελούσαν μέρος λιθόστρωτων μονοπατιών και δρόμων από τους οποίους ελάχιστα τμήματα σώζονται. Τα σημεία κατασκευής έχουν επιλεγεί παραδοσιακά πάνω σε σταθερά βράχια, σε σημεία που η κοίτη στενεύει. Η παράδοση τα έχει συνδέσει με διάφορους μύθους.

Το Λιτόχωρο Πιερίας, το διαρρέει ο ποταμός Ενιπέας. Ανάμεσα στα περάσματα και τις γέφυρες του Ενιπέα, υπάρχουν στο Λιτόχωρο δυο πέτρινα γεφύρια. Οι ντόπιοι τα λένε γεφύρι του Μήλια και γεφύρι του Μαυρωτά

Γεφύρι του Μήλια

Τοποθεσία-ιστορία

Δεν υπάρχουν πληροφορίες για το πότε χτίστηκε το γεφύρι του Μήλια. Υπάρχει όμως μια αναφορά στα “Χρονικά Λιτοχώρου” του Σωτήρη Μασταγκά. Στον ένατο τόμο αναφέρεται ότι ο Γαλλικός στρατός περί το 1916 επισκεύασε το γεφύρι που οδηγούσε στο μετόχι του Αγίου Διονυσίου, διασκευάζοντας ταυτόχρονα και τον λιθόστρωτο δρόμο (καλντερίμι) προς το μετόχι σε αμαξιτό. Η προέλευση της ονομασίας του είναι άγνωστη. Στο Λιτόχωρο υπάρχει σήμερα το όνομα Μήλιος. Όμως, ηλικιωμένοι κάτοικοι του Λιτοχώρου, καθώς και ο πρώην δήμαρχος Νίκος Κουκουτάτσιος μας είπαν ότι το γεφύρι “στα μύλια” ονομάστηκε έτσι γιατί βρίσκεται στην περιοχή των παλιών νερόμυλων.

Το γεφύρι σκεπάστηκε αργότερα από τον παλιό ασφάλτινο δρόμο που συνέδεε το Λιτόχωρο με τον Όλυμπο. Το 1984 με αφορμή ένα τροχαίο δυστύχημα κατασκευάστηκε δίπλα του νέα σύγχρονη γέφυρα και από τότε εγκαταλείφθηκε. Μόνο το κάτω μέρος του είναι ορατό από την κοίτη του Ενιπέα.

Τεχνικά στοιχεία

 Το σημείο κατασκευής δεν αποτελεί έκπληξη. Το φαράγγι έχει εκεί μεγάλο βάθος, όμως το άνοιγμα της κοίτης είναι μικρό και οι κάθετοι βράχοι συμπαγείς.

Το γεφύρι είναι μονότοξο με εσωτερικό άνοιγμα μερικά μόλις μέτρα. Το υλικό κατασκευής του είναι ασβεστολιθικές πέτρες της περιοχής. Σε πολλά σημεία η συναρμογή δεν είναι καλή και το συνδετικό υλικό έχει διαβρωθεί αφήνοντας αρκετά κενά. Στη νότια πλευρά είναι θεμελιωμένο λίγο χαμηλότερα και γι αυτό το σκοπό το τόξο συνεχίζει σε μικρό λιθόκτιστο βάθρο. Επίσης σε αυτή την πλευρά υπάρχουν τρεις “σκαλότρυπες”. Αυτές χρησίμεψαν για την στερέωση του ξυλότυπου μιας και το φαράγγι στο σημείο αυτό είναι βαθύ. Φαίνεται ότι στη βόρεια πλευρά δεν χρησιμοποιήθηκαν αντίστοιχες σκαλότρυπες, αλλά εσοχές του βράχου. Το κατάστρωμα του γεφυριού χρησιμοποιήθηκε σαν καλούπι κατά την κατασκευή της παλιάς τσιμεντένιας γέφυρας που όμως έχει το διπλάσιο πλάτος.  Στην κοίτη του ποταμού βρίσκονται υπολείμματα ενός οχήματος, που μάλλον δεν ανήκουν στο φορτηγό που είχε πέσει από τη γέφυρα γύρω στο 1982, αλλά σε μπετονιέρα που έμεινε εκεί από την κατασκευή τοίχου αντιστήριξης. Η νέα γέφυρα φαίνεται δυστυχώς να είναι δημοφιλής τόπος για το πέταγμα σκουπιδιών στο ποτάμι.

Γεφύρι του Μαυρωτά

Τοποθεσία ιστορία

Δεν γνωρίζουμε ακριβώς πότε χτίστηκε το γεφύρι του Μαυρωτά, μόνο ότι χτίστηκε στα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Αντλούμε πληροφορίες από τα “Χρονικά Λιτοχώρου” του Σωτηρίου Μασταγκά – τόμος δεύτερος. Σαν πηγή αναφέρεται μια δημοσίευση το 1974 στο περιοδικό “Μακεδονικόν Ημερολόγιον” από την δημοσιογράφο και λογοτέχνη Αλεξάνδρα Παραφεντίδου (1913-1977).

 Το γεφύρι περιγράφεται σαν: ”Ένα στενό, πολύ στενό καμαρωτό πέτρινο γεφύρι, χωρίς κάγκελα που έχει ζέψει το στενότερο σημείο του Ενιπέα, στην περιοχή του Λιτοχώρου, προς την πλευρά των στρατώνων, στη χαράδρα, όπου σε μεγάλο βάθος κυλά με σάλαγο τα νερά του το ποτάμι που αναφέραμε. Στενό, καθώς είναι και χωρίς κάγκελα, όπως είπαμε, χρειάζεται αποκοτιά για να το διαβεί κανείς. Ακόμη και οι Λιτοχωρινοί, που από παιδιά έχουν αποκτήσει μια σχετική άσκηση στο πέρασμά του, κάθε φορά που τυχαίνει να το διαβούν κάνουν το σταυρό τους. Σαν σουρουπώνει, μάλιστα, ποτέ δεν το περνούν. Γιατί είναι στοιχειωμένο”.

 Σύμφωνα λοιπόν με την παράδοση, ο Μαυρωτάς ήταν κλέφτης που δρούσε στην περιοχή του Ολύμπου ως τον Θεσσαλικό κάμπο. Σε μια καταδίωξη του από Τούρκικο απόσπασμα κατάφερε να περάσει πηδώντας το ποτάμι από το σημείο εκείνο και να ξεφύγει. Είχε κάνει τάμα στην Παναγία αν φθάσει ζωντανός απέναντι να χτίσει στο σημείο εκείνο ένα πέτρινο γεφύρι, όπως και έκανε.  Οι μεγαλύτεροι κάτοικοι του Λιτοχώρου γνωρίζουν το γεφύρι μιας και το περνούσαν κατά τις μετακινήσεις τους στην περιοχή. Πιο κάτω υπάρχει ένα πλατύ σημείο με λιγοστό νερό καθώς και μια φυσική γέφυρα με ένα βράχο σφηνωμένο ανάμεσα σε δυο ψηλά βράχια που επίσης αποτελούσαν περάσματα.

 Ο κύριος Γιώργος Σβάρνας, ένας ηλικιωμένος βοσκός έχει τη στάνη του κοντά στο γεφύρι του Μαυρωτά. Γνωρίζει καλά την περιοχή και μας οδήγησε μέχρι εκεί. Όμως, μια δυσάρεστη έκπληξη μας περίμενε. Από το τοπικό στρατόπεδο, έχουν τοποθετήσει μια σιδερένια γέφυρα που κυριολεκτικά ακουμπάει πάνω στο γεφύρι και το έχουν καλύψει τελείως. Δεν φαίνεται αν έχουν προξενήσει ζημιές στο γεφύρι, προφανώς όμως έκαναν απλά ότι τους βόλευε. Το Καλοκαίρι που το νερό του Ενιπέα λιγοστεύει ο κύριος Γιώργος υποσχέθηκε* να μας οδηγήσει από ένα μονοπάτι μέσα από την κοίτη του ποταμού για να φωτογραφήσουμε το κάτω μέρος του γεφυριού. Ακόμη μας είπε πως έχει ακούσει και μια άλλη εκδοχή για την κατασκευή του γεφυριού. Σύμφωνα με αυτή ένας Τούρκος προσπάθησε να περάσει από το σημείο εκείνο και σκοτώθηκε. Το γεφύρι χτίστηκε από τους δικούς του στη μνήμη του.

Τεχνικά στοιχεία

Στο σημείο του γεφυριού τα βράχια είναι κάθετα και το βάθος του φαραγγιού δεκάδες μέτρα. Η επιλογή της θέσης είναι χαρακτηριστική, σε σημείο που η κοίτη στενεύει και υπάρχουν συμπαγή βράχια κατάλληλα για θεμελίωση. Το γεφύρι είναι φυσικά μονότοξο με μήκος μόλις μερικά μέτρα και σύμφωνα με τις περιγραφές στενό, όμως δεν μπορέσαμε να δούμε περισσότερα.

*Τον Σεπτέμβρη του 2019 ο κύριος Σβάρνας οδήγησε τους Ζάχο Κανταρέλλη και Δημήτρη Ρουκά στο μονοπάτι για το γεφύρι. Ο Ζάχος Κανταρέλλης ακολούθησε το μονοπάτι στην κοίτη του Ενιπέα και φωτογράφισε το γεφύρι. Φαίνεται ένα στενό γεφύρι, δίπλα του ένα πιο φαρδύ της ίδιας τεχνοτροπίας που μάλλον κατασκευάστηκε δεύτερο για να γίνει το πέρασμα ασφαλέστερο και ακριβώς από πάνω η γέφυρα Μπέιλι(Μπέλεϋ)